ماده ۴۱۶ قانون مدنی: تفاوت میان نسخهها
Abozarsh12 (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
(۲۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
هر یک از متعاملین که در معامله، [[غبن | '''ماده ۴۱۶ قانون مدنی''': هر یک از متعاملین که در معامله، [[غبن]] فاحش داشته باشد بعد از علم به غبن میتواند معامله را [[فسخ]] کند. | ||
* {{زیتونی|[[ماده ۴۱۵ قانون مدنی|مشاهده ماده قبلی]]}} | |||
* {{زیتونی|[[ماده ۴۱۷ قانون مدنی|مشاهده ماده بعدی]]}} | |||
== مطالعات تطبیقی == | |||
به موجب ماده ۱۲۹ قانون مصر، علاوه بر امکان فسخ معامله، تقاضای تعدیل [[عوض]] از [[دادگاه]] را میتوان به عنوان یکی از ضمانت اجراهای غبن فاحش بهشمار آورد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نظریه غبن در حقوق ایران|ترجمه=|جلد=|سال=1379|ناشر=دانشگاه تهران|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4003816|صفحه=|نام۱=احمد|نام خانوادگی۱=حمیدزاده|چاپ=}}</ref> | |||
ماهیت غبن به نوعی اشتباه در قیمت مورد معامله می باشد که در حقوق ایران سبب ایجاد حق فسخ برای مغبون می شود لیکن بنا بر تصریح ماده 1136 قانون مدنی جدید فرانسه، درصورتی که اشتباه در ارزش سبب اشتباه در اوصاف اساسی موضوع قرارداد شود، موجب بطلان قرارداد خواهد شد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=شرح قانون مدنی فرانسه|ترجمه=|جلد=|سال=1401|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6671176|صفحه=|نام۱=سیامک|نام خانوادگی۱=پاکباز|چاپ=1}}</ref> | |||
== | موضوع مذکور در ماده صدرالذکر که غبن در معاملات است ماهیتاً نوعی عدم تعادل عوضین معامله می باشد که این امر در ماده 1168 قانون مدنی جدید فرانسه نیز تصریح گردیده است و درخصوص ضمانت اجرای آن چنین گفته شده است که «... عدم تعادل عوضین سبب بطلان قرارداد نمی شود مگر اینکه قانون به گونه ی دیگری مقرر نماید.»<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=شرح قانون مدنی فرانسه|ترجمه=|جلد=|سال=1401|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6671552|صفحه=|نام۱=سیامک|نام خانوادگی۱=پاکباز|چاپ=1}}</ref> | ||
== نکات توضیحی تفسیری دکترین == | == نکات توضیحی تفسیری دکترین == | ||
در صورت احراز غبن فاحش، قانونگذار به جز امکان فسخ معامله توسط شخص متضرر، هیچ ضمانت اجرای دیگری را پیشبینی ننمودهاست.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مدنی (جلد اول) (در اموال، مالکیت، حق انتفاع، حق ارتفاق، تعهدات بهطور کلی، بیع و معاوضه)|ترجمه=|جلد=|سال=1375|ناشر=اسلامیه|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=530180|صفحه=|نام۱=سیدحسن|نام خانوادگی۱=امامی|چاپ=17}}</ref> | |||
گفتنی است چنانچه [[بایع]]، به ارزش واقعی [[مبیع]] آگاه بوده؛ ولی بنا بر ملاحظاتی به نفع [[مشتری|خریدار]]، کالای خود را، به قیمتی پایینتر بفروشد؛ دیگر نمیتواند با استناد به [[خیار غبن]] فاحش، معامله را فسخ نماید؛ زیرا خود او، قاصد در تسامح و چشم پوشی، نسبت به بخشی از حق خویش بودهاست، همچنین هیچیک از طرفین، در [[عقد معاوضه ای]] که بهای واقعی عوضین، کمتر درخور توجه آنان بوده؛ و در واقع [[عقد]] را به منظور رسیدن به فواید دیگری منعقد نمودهاند؛ و منافع حاصل از قرارداد را، بر ارزش [[مال]] خود مقدم دانستهاند؛ به بهانه وجود خیار غبن فاحش، حق بر هم زدن معامله را ندارند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مدنی (جلد پنجم) (قواعد عمومی قراردادها، انحلال قرارداد، خیارات)|ترجمه=|جلد=|سال=1376|ناشر=شرکت سهامی انتشار|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=2920092|صفحه=|نام۱=ناصر|نام خانوادگی۱=کاتوزیان|چاپ=2}}</ref> | |||
== نکات توضیحی == | |||
'''ماده ۴۱۶ قانون مدنی''' غبن موجب خیار را مقید به [[غبن فاحش|فاحش]] بودن کرده است. در نتیجه غبن ناچیز یا جزئی در هنگام معامله از این حیث فاقد اثر حقوقی است. همچنین قید فاحش بودن نشانه این است که قانونگذار خود به سطوح مختلف غبن توجه داشته است و صرفا میزان قابل توجه (فاحش) آن را مایه ایجاد [[حق فسخ]] دانسته است.<ref>{{Cite journal|title=ماهیت و آثار حقوقی اسقاط خیار غبن؛ نقد و بررسی رای وحدت رویه شماره 821 دیوان عالی کشور (02/02/ 1402)|url=https://analysis.illrc.ac.ir/article_712061.html|journal=دو فصلنامه نقد و تحلیل آراء قضایی|date=2024-02-20|issn=2821-1790|pages=58–74|volume=2|issue=4|doi=10.22034/analysis.2023.2007448.1032|language=fa|first=حسین|last=اسماعیلی}}</ref> | |||
== مطالعات فقهی == | |||
== | === سوابق فقهی === | ||
بنا بر نظر مشهور فقهای | بنا بر نظر [[مشهور فقها|مشهور فقهای امامیه]]، [[قاعده لاضرر]] را، باید به عنوان مبنای خیار غبن فاحش پذیرفت.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=راهکارهای حمایت از طرف ضعیف قرارداد|ترجمه=|جلد=|سال=1392|ناشر=فکرسازان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4046156|صفحه=|نام۱=سیدجعفر|نام خانوادگی۱=کاظم پور|چاپ=1}}</ref> | ||
== | == رویههای قضایی == | ||
به موجب دادنامه شماره | * به موجب [[دادنامه]] شماره ۶۷۲ مورخه ۳/۱۱/۱۳۷۳ شعبه ۱۸ [[دیوان عالی کشور]]، قانونگذار، خیار غبن فاحش را، فقط در معاملات جاری دانسته؛ و خیار مزبور، نسبت به سایر [[تعهد|تعهدات]] موضوع [[ماده ۱۸۳ قانون مدنی]]، قلمرو شمول ندارد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قانون مدنی در آیینه آرای دیوانعالی کشور (در خیارات و احکام راجع به آن) (مواد 396 الی 465)|ترجمه=|جلد=|سال=1382|ناشر=فردوسی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=5643532|صفحه=|نام۱=یداله|نام خانوادگی۱=بازگیر|چاپ=2}}</ref> | ||
* [[رای وحدت رویه شماره 821 مورخ 1401/2/20 هیات عمومی دیوان عالی کشور|رای وحدت رویه شماره ۸۲۱ مورخ ۲۰/ ۲/ ۱۴۰۱ هیئت عمومی دیوان عالی کشور]] | |||
* [[رای دادگاه درباره اسقاط خیار غبن به نحو اطلاق (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۱۰۰۰۲۹۶)]] | |||
* [[رای دادگاه درباره اسقاط خیار غبن در عقد بیع (دادنامه شماره ۹۲۰۹۹۷۰۲۲۲۵۰۱۶۳۷)]] | |||
* [[رای دادگاه درباره ادعای خیار غبن به دلیل افزایش قیمت اموال در اثر تورم (دادنامه شماره ۹۲۰۹۹۷۰۲۲۰۱۰۱۴۲۷)]] | |||
* [[رای دادگاه درباره اسقاط خیار غبن (دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۱۸۰۰۹۴۸)]] | |||
== انتقادات == | == انتقادات == | ||
قانونگذار، بدون بیان تعریفی از خیار غبن فاحش، مبادرت به ذکر سایر مختصات آن | قانونگذار، بدون بیان تعریفی از خیار غبن فاحش، مبادرت به ذکر سایر مختصات آن نمودهاست.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مدنی (جلد سوم) کلیات قراردادها و ایقاع ها|ترجمه=|جلد=|سال=1388|ناشر=دانش نگار|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=2240340|صفحه=|نام۱=احمدعلی|نام خانوادگی۱=حمیتی واقف|چاپ=1}}</ref> | ||
== مصادیق و | == مصادیق و نمونهها == | ||
* اگر [[ثمن]] خودرو، در [[قولنامه]] به میزانی گزاف یا ناچیز تعیین شده باشد؛ متضرر از این امر، میتواند با استناد به خیار غبن فاحش، معامله را فسخ نماید.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی|ترجمه=|جلد=|سال=1389|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=95900|صفحه=|نام۱=ناصر|نام خانوادگی۱=کاتوزیان|چاپ=26}}</ref> | |||
* | == مقالات مرتبط == | ||
* [[کارکرد عدالتی حقوق قراردادها]] | |||
* [[خروج از برجام و جبران خسارت ناشی از عدم اجرای قراردادهای تجاری بین المللی|خروج از برجام و جبران خسارت ناشی از عدم اجرای قراردادهای تجاری بینالمللی]] | |||
* [[جبران زیان مغبون از طریق پرداخت مابه التفاوت قیمت (تحلیل فقهی، حقوقی و اقتصادی)]] | |||
* [[اندیشههای نو در «تئوری موازنه» و مقایسه آن با برخی از نظریههای فرانسوی]] | |||
* [[بررسی فقهی و حقوقی نقش ظهور غبن با مطالعه تطبیقی (در آرای قضایی، قوانین کشورهای خارجی و اسناد بینالمللی)]] | |||
* [[مبانی اصل حسن نیّت و رفتار منصفانه در قراردادها]] | |||
* [[مقایسه اثر مکاتب تفسیری اقتصادی و فرمالیستی بر حقوق]] | |||
* [[شروط تحمیلی از دیدگاه قواعد عمومی قراردادها]] | |||
* [[راهکارهای ایجاد تعادل قراردادی]] | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | |||
{{مواد قانون مدنی}} | {{مواد قانون مدنی}} | ||
[[رده:مواد قانون مدنی]] | [[رده:مواد قانون مدنی]] | ||
خط ۳۲: | خط ۵۵: | ||
[[رده:عقود-معین]] | [[رده:عقود-معین]] | ||
[[رده:بیع]] | [[رده:بیع]] | ||
[[رده:خیارات]] | |||
[[رده:خیار غبن]] |
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۱۰
ماده ۴۱۶ قانون مدنی: هر یک از متعاملین که در معامله، غبن فاحش داشته باشد بعد از علم به غبن میتواند معامله را فسخ کند.
مطالعات تطبیقی
به موجب ماده ۱۲۹ قانون مصر، علاوه بر امکان فسخ معامله، تقاضای تعدیل عوض از دادگاه را میتوان به عنوان یکی از ضمانت اجراهای غبن فاحش بهشمار آورد.[۱]
ماهیت غبن به نوعی اشتباه در قیمت مورد معامله می باشد که در حقوق ایران سبب ایجاد حق فسخ برای مغبون می شود لیکن بنا بر تصریح ماده 1136 قانون مدنی جدید فرانسه، درصورتی که اشتباه در ارزش سبب اشتباه در اوصاف اساسی موضوع قرارداد شود، موجب بطلان قرارداد خواهد شد.[۲]
موضوع مذکور در ماده صدرالذکر که غبن در معاملات است ماهیتاً نوعی عدم تعادل عوضین معامله می باشد که این امر در ماده 1168 قانون مدنی جدید فرانسه نیز تصریح گردیده است و درخصوص ضمانت اجرای آن چنین گفته شده است که «... عدم تعادل عوضین سبب بطلان قرارداد نمی شود مگر اینکه قانون به گونه ی دیگری مقرر نماید.»[۳]
نکات توضیحی تفسیری دکترین
در صورت احراز غبن فاحش، قانونگذار به جز امکان فسخ معامله توسط شخص متضرر، هیچ ضمانت اجرای دیگری را پیشبینی ننمودهاست.[۴]
گفتنی است چنانچه بایع، به ارزش واقعی مبیع آگاه بوده؛ ولی بنا بر ملاحظاتی به نفع خریدار، کالای خود را، به قیمتی پایینتر بفروشد؛ دیگر نمیتواند با استناد به خیار غبن فاحش، معامله را فسخ نماید؛ زیرا خود او، قاصد در تسامح و چشم پوشی، نسبت به بخشی از حق خویش بودهاست، همچنین هیچیک از طرفین، در عقد معاوضه ای که بهای واقعی عوضین، کمتر درخور توجه آنان بوده؛ و در واقع عقد را به منظور رسیدن به فواید دیگری منعقد نمودهاند؛ و منافع حاصل از قرارداد را، بر ارزش مال خود مقدم دانستهاند؛ به بهانه وجود خیار غبن فاحش، حق بر هم زدن معامله را ندارند.[۵]
نکات توضیحی
ماده ۴۱۶ قانون مدنی غبن موجب خیار را مقید به فاحش بودن کرده است. در نتیجه غبن ناچیز یا جزئی در هنگام معامله از این حیث فاقد اثر حقوقی است. همچنین قید فاحش بودن نشانه این است که قانونگذار خود به سطوح مختلف غبن توجه داشته است و صرفا میزان قابل توجه (فاحش) آن را مایه ایجاد حق فسخ دانسته است.[۶]
مطالعات فقهی
سوابق فقهی
بنا بر نظر مشهور فقهای امامیه، قاعده لاضرر را، باید به عنوان مبنای خیار غبن فاحش پذیرفت.[۷]
رویههای قضایی
- به موجب دادنامه شماره ۶۷۲ مورخه ۳/۱۱/۱۳۷۳ شعبه ۱۸ دیوان عالی کشور، قانونگذار، خیار غبن فاحش را، فقط در معاملات جاری دانسته؛ و خیار مزبور، نسبت به سایر تعهدات موضوع ماده ۱۸۳ قانون مدنی، قلمرو شمول ندارد.[۸]
- رای وحدت رویه شماره ۸۲۱ مورخ ۲۰/ ۲/ ۱۴۰۱ هیئت عمومی دیوان عالی کشور
- رای دادگاه درباره اسقاط خیار غبن به نحو اطلاق (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۱۰۰۰۲۹۶)
- رای دادگاه درباره اسقاط خیار غبن در عقد بیع (دادنامه شماره ۹۲۰۹۹۷۰۲۲۲۵۰۱۶۳۷)
- رای دادگاه درباره ادعای خیار غبن به دلیل افزایش قیمت اموال در اثر تورم (دادنامه شماره ۹۲۰۹۹۷۰۲۲۰۱۰۱۴۲۷)
- رای دادگاه درباره اسقاط خیار غبن (دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۱۸۰۰۹۴۸)
انتقادات
قانونگذار، بدون بیان تعریفی از خیار غبن فاحش، مبادرت به ذکر سایر مختصات آن نمودهاست.[۹]
مصادیق و نمونهها
- اگر ثمن خودرو، در قولنامه به میزانی گزاف یا ناچیز تعیین شده باشد؛ متضرر از این امر، میتواند با استناد به خیار غبن فاحش، معامله را فسخ نماید.[۱۰]
مقالات مرتبط
- کارکرد عدالتی حقوق قراردادها
- خروج از برجام و جبران خسارت ناشی از عدم اجرای قراردادهای تجاری بینالمللی
- جبران زیان مغبون از طریق پرداخت مابه التفاوت قیمت (تحلیل فقهی، حقوقی و اقتصادی)
- اندیشههای نو در «تئوری موازنه» و مقایسه آن با برخی از نظریههای فرانسوی
- بررسی فقهی و حقوقی نقش ظهور غبن با مطالعه تطبیقی (در آرای قضایی، قوانین کشورهای خارجی و اسناد بینالمللی)
- مبانی اصل حسن نیّت و رفتار منصفانه در قراردادها
- مقایسه اثر مکاتب تفسیری اقتصادی و فرمالیستی بر حقوق
- شروط تحمیلی از دیدگاه قواعد عمومی قراردادها
- راهکارهای ایجاد تعادل قراردادی
منابع
- ↑ احمد حمیدزاده. نظریه غبن در حقوق ایران. دانشگاه تهران، 1379. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 4003816
- ↑ سیامک پاکباز. شرح قانون مدنی فرانسه. چاپ 1. میزان، 1401. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6671176
- ↑ سیامک پاکباز. شرح قانون مدنی فرانسه. چاپ 1. میزان، 1401. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6671552
- ↑ سیدحسن امامی. حقوق مدنی (جلد اول) (در اموال، مالکیت، حق انتفاع، حق ارتفاق، تعهدات بهطور کلی، بیع و معاوضه). چاپ 17. اسلامیه، 1375. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 530180
- ↑ ناصر کاتوزیان. حقوق مدنی (جلد پنجم) (قواعد عمومی قراردادها، انحلال قرارداد، خیارات). چاپ 2. شرکت سهامی انتشار، 1376. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2920092
- ↑ اسماعیلی, حسین (2024-02-20). "ماهیت و آثار حقوقی اسقاط خیار غبن؛ نقد و بررسی رای وحدت رویه شماره 821 دیوان عالی کشور (02/02/ 1402)". دو فصلنامه نقد و تحلیل آراء قضایی. 2 (4): 58–74. doi:10.22034/analysis.2023.2007448.1032. ISSN 2821-1790.
- ↑ سیدجعفر کاظم پور. راهکارهای حمایت از طرف ضعیف قرارداد. چاپ 1. فکرسازان، 1392. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 4046156
- ↑ یداله بازگیر. قانون مدنی در آیینه آرای دیوانعالی کشور (در خیارات و احکام راجع به آن) (مواد 396 الی 465). چاپ 2. فردوسی، 1382. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 5643532
- ↑ احمدعلی حمیتی واقف. حقوق مدنی (جلد سوم) کلیات قراردادها و ایقاع ها. چاپ 1. دانش نگار، 1388. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2240340
- ↑ ناصر کاتوزیان. قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی. چاپ 26. میزان، 1389. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 95900