ماده ۴۸ قانون مدنی

ماده ۴۸ قانون مدنی: منتفع باید از مالی که موضوع حق انتفاع است سوءاستفاده نکرده و در حفاظت آن تعدی یا تفریط ننماید.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

توضیح واژگان

«سوء استفاده»، یعنی استیفای بیش از حدود مأذون از سوی مالک.

مطالعات تطبیقی

به موجب قانون مدنی آلمان و اتیوپی، منتفع در نگهداری مال موضوع انتفاع، باید رعایت غبطه مالک را نموده و در صورت تجاوز غاصب به مال مزبور، باید مراتب را به صاحب آن، اطلاع دهد؛ وگرنه مسئول خواهد بود؛ چرا که ید او امانی بوده و تعهد وی نسبت به حفاظت مال مزبور را نباید نادیده گرفت.

به موجب ماده ۹۹۰ قانون مدنی مصر، منتفع باید در نگهداری مال موضوع انتفاع، همان کوششی را به عمل آورد که در حفظ مال خود مبذول می‌دارد. در ضمن، اگر منتفع، پس از انقضای مدت مورد توافق طرفین، از رد مال به مالک آن، خودداری نماید؛ مسئول تلف مال خواهدبود؛ حتی اگر مقصر نباشد.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

سوء استفاده از حق، موجب ضمان است و انتفاع خارج از حدود عرفی، افراط در انتفاع و تغییر مورد مصرف را باید از مصادیق سوء استفاده دانست.

اگر منتفع، به شروطی که مالک، جهت نگهداری مال معین نموده؛ عمل ننماید؛ ضامن است و شرط مسئولیت منتفع، درصورت نقص و تلف مورد انتفاع، صحیح بوده و نمی‌توان آن را خلاف مقتضای عقد دانست و منتفع، مکلف است پس از انقضای مدت معین، مال موضوع انتفاع را به مالک آن رد نماید.

معمولاً ضمان انسان نسبت به اموال دیگران، یا ناشی از تعدی است یا تفریط، به ندرت تعدی و تفریط، با هم توأم می‌گردند. تجاوز به مال غیر، خارج از حدود متعارف، موجب تعدی و تفریط می‌گردد. تعدی، همیشه با فعل صورت می‌پذیرد و معیار تشخیص تعدی و تفریط، عرف می‌باشد.

همیشه عدم رعایت احتیاط، مسامحه محسوب نمی‌گردد؛ بلکه در مسامحه، معیار تشخیص احتیاط، عرف است.

مصادیق و نمونه‌ها

• اگر موضوع انتفاع، اسبی باشد که مالک، آن را جهت سواری، در اختیار دیگری قرار داده‌ است و منتفع، حیوان را جهت شخم زدن زمین خود، به کار گرفته باشد؛ در این صورت وی مکلف به پرداخت اجرت المثل است.
• اگر طرفین، توافق نمایند که منتفع، از موضوع حق انتفاع، که جواهری گرانبها بوده؛ در گاو صندوق منزل خود نگهداری کند و شخص مزبور، برخلاف این ترتیب عمل نماید و در نتیجه مال مزبور تلف گردد؛ در این صورت منتفع، مسئول جبران خسارت است.
• منتفع، حق اجاره مورد انتفاع را ندارد و همچنین نباید از ماشین سواری، برای حمل بار استفاده نماید.
• منتفع، نباید در مورد سکنی، بیش از حدود عرفی، میهمان بپذیرد و همچنین نباید در زمینی که مالک، برای کاشت گندم، در اختیار او گذاشته، برنج بکارد که در نتیجه، باعث فرسایش بیشتر زمین گردد.