ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی

ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی: در صورتی که مهرالمسمی مجهول باشد یا مالیت نداشته باشد یا ملک غیر باشد در صورت اول و دوم زن مستحق مهرالمثل خواهد بود و در صورت سوم مستحق مثل یا قیمت آن خواهد بود مگر این که صاحب مال اجازه نماید.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

مواد مرتبط

• ماده ۱۰۹۹ قانون مدنی
• ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی

توضیح واژگان

منظور از «مهرالمسمی» که در ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی مورد اشاره قرار گرفته است، مهریه ای است که میزان آن، در عقد نکاح معین می‌گردد، یا با تراضی طرفین، حین العقد تعیین می‌گردد؛ در واقع مهرالمسمی، مال معینی است که توسط طرفین، یا شخص ثالث مأذون از سوی آنان، به عنوان مهریه تعیین گردد.

فلسفه و مبانی نظری

نکاح، از عقود معاوضی نبوده و مهریه در آن، نقش عوض را ایفا نمی‌نماید، زیرا انسان در مقابل هیچ مالی، قابل معامله نیست؛ مهریه در نکاح دائم، الزامی است قانونی، که واجد جنبه فرعی می‌باشد، اخلاق عمومی نیز، مهریه را از انگیزه‌های اصلی ازدواج محسوب ننموده؛ و تراضی طرفین در ازدواج را نمی‌توان وابسته به صداق دانست؛ لذا بطلان مهریه، منجر به فساد نکاح نمی‌گردد.

نکات تفسیری دکترین ماده 1100 قانون مدنی

مهریه به پنج دسته قابل تقسیم است: مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالسنه، مهرالمتعه و مهرالمفوضه.

مهرالمثل، با توجه به شئونات زن و امثال او، تعیین می‌گردد. در تعیین مهرالمثل، حسب زن، یعنی اوصاف زیبا و افتخارات و مزیت‌های او، ملاک است نه نسب و آباء و اجداد وی، مهرالمثل با توجه به چهره، بکارت، شئونات خانوادگی و عرف مکان تعیین می‌گردد، و وضعیت طبیعی زن نظیر زیبایی و موقعیت اجتماعی وی، و در واقع آنچه که موجب ترغیب شوهر به او شده؛ ملاک است و البته در تعیین مهرالمثل، مقتضیات زمانی و مکانی هم، مؤثر است.

در صورتی که مهرالمسمی، مجهول باشد؛ یا مالیت نداشته باشد؛ یا ملک غیر باشد؛ در صورت اول و دوم، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود؛ مشروط بر آنکه، بین او و زوج، دخول واقع شده باشد.

اگر مهلتی که برای تأدیه مهریه، تعیین گردیده؛ مبهم یا مجمل باشد؛ در این صورت، مهریه باطل بوده؛ و زن، مستحق مهرالمثل است.

اگر طرفین توافق نموده باشند که مهریه، دارای اوصاف معینی بوده؛ و مرد به تعهد خود عمل ننموده؛ و مالی را که فاقد اوصاف مزبور است؛ به زوجه اعطاء نماید؛ مانند موردی که شوهر، مکلف به پرداخت النگوی طلا به وزن ۱۰ گرم و عیار ۱۸ بوده؛ ولی به جای آن، یک النگوی تقریباً مشابه، اما با وزن ۸ گرم و عیار ۱۴، تقدیم نموده باشد؛ در این صورت با وحدت ملاک از ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی، زوج حسب مورد، مکلف به پرداخت مثل یا قیمت آن مال می‌باشد.

در صورت بطلان مهریه، چون توافق در مورد آن مال، باطل بوده؛ انگار که هیچ مهری معین نگردیده‌ است؛ و در صورت دخول، مهرالمثل ثابت شده؛ و در فرض وقوع طلاق پیش از مقاربت نیز، هیچ مالی بر عهده شوهر نیست.

هرگاه مهر، عین معین باشد؛ و معلوم گردد قبل از عقد، معیوب بوده؛ یا بعد از عقد و قبل از تسلیم، معیوب گردد؛ زوجه، حق اعمال خیار فسخ نسبت به مهریه را داشته؛ که در این صورت، مستحق مهرالمثل خواهد بود، همچنین زن، می‌تواند مهریه معیوب را پذیرفته و ارش نیز دریافت دارد.

سوابق و مستندات فقهی

سوابق و مستندات فقهی

• بطلان مهریه، سبب فساد نکاح نمی‌گردد، در مقابل، این گونه نظر داده‌اند که فساد مهریه، نکاح را نیز، از اعتبار می‌اندازد.
• در صورتی که مهرالمسمی مجهول باشد؛ عقد صحیح بوده، و زوج مکلف به پرداخت مهرالمثل می‌باشد.

• در صورتی که مهرالمسمی، ملک غیر باشد؛ زن مستحق مثل یا قیمت آن، خواهد بود؛ در مقابل نظر داده‌اند که در فرض مزبور، زوج مکلف به پرداخت مهرالمثل خواهد بود.

• اگر مهریه زن مسلمان، خوک باشد؛ چنین مهری باطل بوده؛ و زن مستحق مهرالمثل است.

نکات توصیفی هوش مصنوعی ماده 1100 قانون مدنی

1. اگر مهرالمسمی مجهول باشد، زن مستحق مهرالمثل است.
2. اگر مهرالمسمی مالیت نداشته باشد، زن مستحق مهرالمثل است.
3. اگر مهرالمسمی ملک غیر باشد، زن مستحق مثل یا قیمت آن است.
4. در صورتی که مالک واقعی مال را اجازه دهد، وضعیت متفاوت خواهد بود.
5. تفاوت میان مهرالمثل و مثل یا قیمت در مورد ملک غیر باید مد نظر قرار گیرد.
6. شفافیت و مشخص بودن مهرالمسمی برای جلوگیری از بروز مشکلات حقوقی ضروری است.

رویه های قضایی

• رای دادگاه درباره اثر اختلاف مقر و مقرله در سبب دین (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۱۷۰۰۰۹۳)
• نظریه شماره ۷/۸۸/۱۰۲۰ مورخ ۱۴۰۰/۰۴/۱۹ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره مستحق للغیر درآمدن مهریه
• رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره اثر تعهد شخص ثالث به پرداخت بخشی از مهریه
• نظریه شماره 7/99/101 مورخ 1399/03/07 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره صلاحیت دادگاه خانواده در دعاوی منع اشتغال و منع تحصیل زوجه و مهریه

مصادیق و نمونه ها

• اگر مهریه زوجه، صد سکه بهار آزادی بوده، و زوج سکه‌های متعلق به غیر را، به همسرش اعطاء نماید؛ و از طرفی، مالک سکه‌ها، رضایت ندهد؛ در این صورت مرد، باید مثل آن اموال را، برای همسرش تهیه نماید، اما اگر شوهر، باغ متعلق به دیگری را، به عنوان مهریه زوجه قرار داده، و مالک مال، راضی نباشد؛ در این صورت مرد، مکلف به پرداخت قیمت آن مال به زوجه است.

• اگر مهریه ۱۱۴ سکه طلا بوده؛ و نوع آن، از نظر بهار آزادی یا سکه امامی یا سکه یک گرمی و …، مشخص نگردد؛ چنین مهری صحیح نیست.

مقالات مرتبط

• مطالعه تطبیقی ماهیت حق حبس زوجه و قابلیت اسقاط آن در فقه و حقوق
• ضمانت مهریه
• بررسی ضرورت رفع ابهام از مفاد قرارداد
• شرط پرداخت مهریه توسط ثالث در نکاح دائم
• حقوق و تکالیف مالی بین زوجین