ماده ۳۰۱ قانون مدنی

ماده ۳۰۱ قانون مدنی: کسی که عمداً یا اشتباهاً چیزی را که مستحق نبوده‌ است دریافت کند ملزم است که آن را به مالک تسلیم کند.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

مواد مرتبط

• ماده ۳۰۳ قانون مدنی

مطالعات تطبیقی

• قاعده «دارا شدن غیرعادلانه» یا «استفاده بلاجهت»، ریشه در حقوق قدیم روم دارد.
• دریافت من غیر حق مذکور در ماده ۳۰۱ قانون مدنی، در ماده ۱–۱۳۰۲ قانون مدنی جدید فرانسه نیز تصریح گردیده‌ است.

نکات تفسیری دکترین ماده ۳۰۱ قانون مدنی

هر چند ظاهر ماده ۳۰۱ قانون مدنی، دلالت بر تکلیفی بودن حکم آن دارد؛ لیکن از جنبه وضعی بودن آن نیز، نباید غافل گردید. با توجه به اینکه ایفا کننده ناروا، حق دارد مالی را که تأدیه نموده، مطالبه نماید؛ لذا برای شخصی که مال مزبور را به ناحق دریافت نموده؛ تعهد به رد آن به صاحبش به وجود می‌آید، و قانونگذار در ماده ۳۰۳ قانون مدنی، به صراحت، حکم به ضمان شخص غیرمحق نموده‌ است، در واقع ماده ۳۰۳ قانون مدنی، در راستای تکمیل مفاد ماده ۳۰۱ قانون مدنی، وضع گردیده‌ است.

مرکز اصلی قاعده «دارا شدن غیرعادلانه»، افزایش و کاهش دارایی است؛ بدین ترتیب که جهت صدق این قاعده بر هر قضیه ای، باید مالی بدون جهت، وارد دارایی متصرف گردیده باشد.

گفتنی است ماده ۳۰۱ قانون مدنی و ماده بعد، تا حدی، دلالت بر مشروع بودن سرقفلی دارد.

نکات توصیفی هوش مصنوعی ماده ۳۰۱ قانون مدنی

1. دریافت چیزی که فرد مستحق آن نبوده‌ است، چه به عمد و چه به اشتباه، الزام به بازگرداندن آن به مالک اصلی را ایجاد می‌کند.
2. تفاوتی بین عمد و اشتباه در دریافت مال غیرمستحق وجود ندارد؛ در هر دو حالت، ملزم به تسلیم به مالک واقعی است.
3. مسئولیت بازگرداندن مال به مالک، حتی در صورت اشتباه در دریافت، همچنان پابرجاست.
4. تأکید بر لزوم استرداد مال به مالک اصلی در برخورد با دریافت ناحق مال.
5. ماده به اصل مالکیت و لزوم احترام به آن در قوانین مدنی اشاره دارد.

رویه‌های قضایی

• به نظر کمیسیون نشست‌های قضایی به مناسبت نشست قضات بیرجند، بنا بر اصل عدم تبرع، در صورت وقوع طلاق پیش از دخول، زوج یا کسی که مهریه زوجه را تأدیه نموده؛ حق مطالبه نیمی از صداق را از وی دارد.
• به موجب دادنامه شماره ۷۲۳ مورخه ۱۳۷۱/۱۱/۶ شعبه ۳ دیوان عالی کشور، با توجه به اینکه اعطای مالی به غیر، ظهور در عدم تبرع داشته و در صورت مدیون نبودن، ایفا کننده حق استرداد آن را دارد؛ لذا زوجه نیز حق دارد درآمدهای خود را که به همسر خود داده؛ از وی مطالبه نماید.
• به موجب دادنامه شماره ۲۵۱ مورخه ۱۳۲۵/۲/۱۰ شعبه ۶ دیوان عالی کشور، هر چند صدور سفته، دلالت بر مدیون بودن صادرکننده آن دارد؛ لذا متعهد سفته می‌تواند با مراجعه به دفاتر تجاری دارنده سند مزبور، طلبکار نبودن او را اثبات نماید.

• رای دادگاه درباره شرط استرداد وجه واریزی به حساب صرافی (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۱۵۰۱۰۶۴)
• رای دادگاه درباره تأثیر قاعده اقدام بر مطالبه خسارت ناشی از بیع باطل (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۰۶۰۰۹۹۷)
• رای دادگاه درباره برداشت دیون شرکت از حساب مدیران (دادنامه شماره ۹۲۰۹۹۷۰۲۲۴۴۰۰۰۷۸)
• رای دادگاه درباره استناد به جعلیت چک پس از تأیید اصالت سند توسط بانک محال علیه (دادنامه شماره ۹۱۰۹۹۷۰۲۲۰۳۰۰۸۲۷)
• رای دادگاه درباره استرداد سیسمونی توسط زوجه (دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۲۴۰۱۲۶۳)
• رای دادگاه درباره اسقاط عملی حق فسخ قرارداد (دادنامه شماره ۹۲۰۹۹۷۰۲۲۱۳۰۰۹۶۹)
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۰/۸۱۵ مورخ ۱۴۰۰/۱۱/۱۸ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره خسارت برداشت غیرقانونی وجه توسط بانک
• رای دادگاه درباره استرداد ثمن پیش از اثبات بطلان یا فسخ بیع (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۳۵۰۱۱۱۴)

مصادیق و نمونه‌ها

• اگر مضمونٌ عنه، برخلاف حقیقت و به تصور اینکه بدهکار است، مالی را به ضامن بپردازد؛ در این صورت ضامن، ملزم به استرداد مال مزبور به وی خواهد بود.

پایان‌نامه و رساله‌های مرتبط

• آثار حقوقی ثروتمند شدن بدون دلیل در روابط زناشویی بررسی تطبیقی حقوق عراق وایران

مقالات مرتبط

• بررسی امکان‌پذیری جهات اعاده دادرسی نسبت به رای داور در حقوق ایران با نگاهی به حقوق فرانسه
• تحلیل مسئولیت مدنی سبب و مباشر در نظام حقوقی
• نظام مسئولیت مدنی در قانون مدنی ایران و فقه امامیه (خلأ قانون مدنی در زمینه مسئولیت مدنی)
• تأملی در: مفهوم، مبانی و اقسام تعهد
• تأثیر شخصیت در قراردادها با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و انگلیس با تأکید بر رویه قضایی
• ماهیت وفای به عهد و بررسی مصادیق آن در حقوق ایران
• ماهیت حقوقی ضمانت‌نامه‌های بانکی در ایران
• قانون مدنی یا فقه فارسی: جستاری در منابع و ساختار قانون مدنی ایران
• بازخوانی وضعیت حقوقی اَیادی غیرِعدوان بر مال غیر
• بررسی تطبیقی اوصاف حقوقی پول
• اثر حقوقی اشتباه در واقعه حقوقی ایفای ناروا در قلمرو حقوق تأمین اجتماعی
• جایگاه و مصادیق عدالت اصلاحی در حقوق قراردادها بررسی تطبیقی در حقوق کامن‌لا و ایران
• اثر سوء نیت عامل زیان بر شروط قابلیت پیش‌بینی و مستقیم بودن ضرر
• ایفای ناروا در ایران و دیگر نظام‌های حقوقی
• تفسیر قوانین مقتبس؛ کاربست‌ها و رویکردها
• خلع ید، تعارض سند رسمی و عادی؛ نقدی بر دادنامه شماره ۹۷۰۹۹۷۲۹۹۳۷۰۰۴۱۰ شعبه دوم دادگاه حقوقی بخش رودبار قصران تهران
• انتفای عقد به سبب عدم امکان اجرای موضوع آن در حقوق ایران و فرانسه