ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی''': | '''ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی''': هرگاه [[صغیر]] یا [[مجنون]] یا [[غیررشید]] باعث [[ضرر]] غیر شود [[ضمان قهری|ضامن]] است. | ||
*{{زیتونی|[[ماده ۱۲۱۵ قانون مدنی|مشاهده ماده قبلی]]}} | * {{زیتونی|[[ماده ۱۲۱۵ قانون مدنی|مشاهده ماده قبلی]]}} | ||
*{{زیتونی|[[ماده ۱۲۱۷ قانون مدنی|مشاهده ماده بعدی]]}} | * {{زیتونی|[[ماده ۱۲۱۷ قانون مدنی|مشاهده ماده بعدی]]}} | ||
== مواد مرتبط == | == مواد مرتبط == | ||
* [[ماده ۲۱۳ قانون مدنی]] | * [[ماده ۲۱۳ قانون مدنی]] | ||
* [[ماده ۳۲۸ قانون مدنی]] | * [[ماده ۳۲۸ قانون مدنی]] | ||
* [[ماده | * [[ماده ۱۲۱۵ قانون مدنی]] | ||
* [[ماده ۷ قانون مسئولیت مدنی]] | |||
== توضیح واژگان == | == توضیح واژگان == | ||
منظور از «مجنون» در '''ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی'''، کسی است که قوه درک او، با اختلال مواجه شده؛ و نتواند صحیح را از باطل تشخیص دهد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قواعد عمومی قراردادها|ترجمه=|جلد=|سال=1387|ناشر=نیکتاب|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1098780|صفحه=|نام۱=عبدالحمید|نام خانوادگی۱=مرتضوی|چاپ=1}}</ref> | |||
== مطالعات تطبیقی == | |||
* به موجب ماده ۱۶۴ قانون مدنی مصر، [[صغیر ممیز|اشخاص ممیز]]، مسئول اعمال [[نامشروع]] خود هستند و اگر [[صغیر غیرممیز|شخص غیرممیز]]، موجب ورود زیان به غیر گردد؛ در صورتی که فاقد ضامن بوده؛ یا [[مطالبه]] [[خسارت]] از شخص مسئول، [[تعذر|متعذر]] باشد؛ [[دادگاه]] می‌تواند با لحاظ وضعیت طرفین، وارد کننده ضرر را، محکوم به پرداخت خسارت نماید.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قانون مدنی مصر|ترجمه=|جلد=|سال=1392|ناشر=گنج دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=5325076|صفحه=|نام۱=محمدعلی|نام خانوادگی۱=نوری|چاپ=2}}</ref> | |||
به موجب ماده | |||
حقوق فرانسه، چند دهه بعد از تصویب قانون مدنی | * حقوق فرانسه، چند دهه بعد از تصویب [[قانون مدنی ایران]]، اصل مسئولیت صغار را به رسمیت شناخت.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق و تکالیف اشخاص دارای معلولیت در نظام مسئولیت مدنی|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4990720|صفحه=|نام۱=حسن|نام خانوادگی۱=مرادزاده|چاپ=1}}</ref> | ||
== فلسفه و مبانی نظری ماده == | |||
به دلیل اینکه احکام مربوط به اطفال و مجانین، [[حکم وضعی|وضعی]] است؛ لذا [[مسئولیت مدنی]] آنان نیز، امکان پذیر است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مبسوط در ترمینولوژی حقوق (جلد سوم)|ترجمه=|جلد=|سال=1388|ناشر=گنج دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=335136|صفحه=|نام۱=محمدجعفر|نام خانوادگی۱=جعفری لنگرودی|چاپ=4}}</ref> | |||
== نکات توضیحی تفسیری دکترین == | == نکات توضیحی تفسیری دکترین == | ||
اگر صغیر ممیز، از باب اتلاف یا | اگر صغیر ممیز، از باب [[اتلاف]] یا [[تسبیب]]، موجب ورود زیان به شخص دیگری گردد؛ به دلیل بهره‌مندی از قوه درک و تشخیص، خود او مسئول [[جبران خسارت]] مزبور بوده؛ و دیگر نمی‌توان کسانی را که وظیفه نگهداری او را، بر عهده دارند؛ مسئول دانست؛ زیرا خود او، [[مباشر اقوی از سبب]] است،<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مدنی (جلد پنجم) (طلاق، متعه، اولاد، خانواده، انفاق، حجر و قیمومت)|ترجمه=|جلد=|سال=1375|ناشر=اسلامیه|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=253200|صفحه=|نام۱=سیدحسن|نام خانوادگی۱=امامی|چاپ=11}}</ref> و به نظر برخی دیگر از حقوقدانان، چنانچه صغیر ممیز، [[مال]] را، از باب تسبیب تلف نماید؛ فقط ملزم به جبران نیمی از زیان است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی|ترجمه=|جلد=|سال=1389|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=102248|صفحه=|نام۱=ناصر|نام خانوادگی۱=کاتوزیان|چاپ=26}}</ref> | ||
به | |||
سفیه، عاقل بوده؛ و مسئول جبران خساراتی است که در نتیجه اعمال او، به دیگران وارد | سفیه، [[عاقل]] بوده؛ و مسئول جبران خساراتی است که در نتیجه اعمال او، به دیگران وارد می‌گردد؛ [[ولی]] و [[قیم]] شخص غیررشید، فقط در امور مالی او، حق دخالت دارند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مدنی (جلد پنجم) (طلاق، متعه، اولاد، خانواده، انفاق، حجر و قیمومت)|ترجمه=|جلد=|سال=1375|ناشر=اسلامیه|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=253224|صفحه=|نام۱=سیدحسن|نام خانوادگی۱=امامی|چاپ=11}}</ref> | ||
== مطالعات فقهی == | |||
== سوابق فقهی == | === سوابق فقهی === | ||
* بنا به تعبیر شهید اول، اگر [[محجور]]، موجب زیان غیر گردد؛ مسئول است؛ زیرا [[حجر]] او در امور فعلیه، رافع مسئولیت نبوده؛ بلکه عدم [[اهلیت]] در امور قولیه، نظیر [[عقد|عقود]]، که نیاز به صیغه و [[قصد انشاء|قصد]] و [[رضا]] دارند؛ موثر می‌باشد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق و تکالیف اشخاص دارای معلولیت در نظام مسئولیت مدنی|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4975172|صفحه=|نام۱=حسن|نام خانوادگی۱=مرادزاده|چاپ=1}}</ref> | |||
* | * در مسئولیت مدنی، [[بلوغ]] و [[عقل]]، [[شرطیت|شرط]] نیست.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مجموعه پرسش و پاسخ‌های قضایی (جلد اول)|ترجمه=|جلد=|سال=1388|ناشر=بکاء|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=2135424|صفحه=|نام۱=منوچهر|نام خانوادگی۱=قوامی|چاپ=1}}</ref> | ||
== رویه‌های قضایی == | |||
* به موجب [[دادنامه]] شماره ۸۱۸ مورخه ۱۳۷۱/۱۲/۱۱ شعبه ۳ [[دیوان عالی کشور]]، مسئولیت [[عاقله]]، فقط محدود به یک مورد خاص قانونی می‌باشد و جبران خساراتی که توسط محجورین، به دیگران وارد می‌گردد؛ با خود آنها است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=موازین حقوقی امور حسبی در آرای دیوانعالی کشور (جلد اول)|ترجمه=|جلد=|سال=1389|ناشر=جنگل|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=5449112|صفحه=|نام۱=یداله|نام خانوادگی۱=بازگیر|چاپ=1}}</ref> | |||
* [[نظریه شماره 7/99/440 مورخ 1399/04/23 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره امکان محکوم شدن طفل به پرداخت در جنایت کمتر از موضحه|نظریه شماره ۷/۹۹/۴۴۰ مورخ ۱۳۹۹/۰۴/۲۳ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره امکان محکوم شدن طفل به پرداخت در جنایت کمتر از موضحه]] | |||
* [[نظریه شماره 7/1402/48 مورخ 1402/04/30 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره مطالبه غرامت بدلیل بطلان عقد بیع|نظریه شماره ۷/۱۴۰۲/۴۸ مورخ ۱۴۰۲/۰۴/۳۰ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره مطالبه غرامت به دلیل بطلان عقد بیع]] | |||
== انتقادات == | == انتقادات == | ||
آیا یکسان انگاری اصناف | آیا یکسان انگاری اصناف سه‌گانه محجورین (یعنی صغار و مجانین و اشخاص سفیه) در '''ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی'''، پشتوانه ای منطقی دارد و آیا می توان سفیهی را که مکلفی عاقل بوده و اصولاً توان مالی جبران خسارت را داراست، با صغیر و مجنون، در حکم به ضمان قهری یکی دانست؟؛ حتی فراتر از این، در خصوص خود صغار و مجانین نیز، آیا می توان تمایز واقعی و [[عرف|عرفیِ]] مجانین و صغار ممیز از غیرممیز در نحوه تعامل و عملکرد را نادیده انگاشت؟ و آیا [[دادرس|دادرسِ]] چنین پرونده ای می‌تواند بدون توجه به ملاحظات عاطفی و اخلاقی ناظر به انصاف و عدالت ماهوی، به استناد ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی، حکم به جبران کامل و فوری زیان کرده و اصل جبران کامل زیان و اعاده وضع سابق را پاس دارد؟<ref>{{Cite journal|title=نقدی بر ماده 1216 قانون مدنی و پیشنهاد نظریه مسئولیت منصفانه در مورد صغار و مجانین (مطالعه تطبیقی)|url=https://jcl.illrc.ac.ir/article_243191.html|journal=[[فصلنامه تحقیق و توسعه در حقوق تطبیقی]]|date=|issn=2981-1805|pages=15–53|volume=3|issue=8|doi=10.22034/law.2021.526076.1058|language=fa|first=علیرضا|last=آبین}}</ref> | ||
== مصادیق و نمونه‌ها == | |||
* | * اگر سفیه، در حال رانندگی با اتومبیل، موجب ورود زیان به اشخاص یا اموال آنان گردد؛ خود او ضامن است؛ نه ولی و قیم او.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مدنی (جلد پنجم) (طلاق، متعه، اولاد، خانواده، انفاق، حجر و قیمومت)|ترجمه=|جلد=|سال=1375|ناشر=اسلامیه|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=253224|صفحه=|نام۱=سیدحسن|نام خانوادگی۱=امامی|چاپ=11}}</ref> | ||
* اگر سفیه، مالک یک قلاده سگ بوده؛ و بر اثر [[تقصیر]] او، حیوان از دست او فرار نموده؛ و با حمله به یک شخصی، [[جراحت|جراحاتی]] را به وی، وارد نموده باشد؛ خود سفیه مسئول جبران خسارت است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مسئولیت مدنی مالک|ترجمه=|جلد=|سال=1389|ناشر=جنگل|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=883228|صفحه=|نام۱=ایراندخت|نام خانوادگی۱=نظری|چاپ=1}}</ref> | |||
اگر سفیه، در حال رانندگی با اتومبیل، موجب ورود زیان به اشخاص یا اموال آنان گردد؛ خود او ضامن است؛ نه ولی و قیم او. <ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مدنی (جلد پنجم) (طلاق، متعه، اولاد، خانواده، انفاق، حجر و قیمومت)|ترجمه=|جلد=|سال=1375|ناشر=اسلامیه|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=253224|صفحه=|نام۱=سیدحسن|نام خانوادگی۱=امامی|چاپ=11}}</ref> | |||
== مقالات مرتبط == | == مقالات مرتبط == | ||
* [[مبانی فقهی و حقوقی خشونت تربیتی در مواجهه با اطفال بزهکار]] | |||
* [[تمایزهای بنیادین «ضمان قهری» و «مسئولیت مدنی» از حیث مبنا، ارکان و احکام]] | * [[تمایزهای بنیادین «ضمان قهری» و «مسئولیت مدنی» از حیث مبنا، ارکان و احکام]] | ||
* [[بررسی جایگاه عدالت توزیعی در مسئولیت مدنی]] | * [[بررسی جایگاه عدالت توزیعی در مسئولیت مدنی]] | ||
* [[تحول مبنای مسئولیت اشخاص فاقد تمییز و تأثیر آن بر قواعد | * [[تحول مبنای مسئولیت اشخاص فاقد تمییز و تأثیر آن بر قواعد عمومی مسئولیت مدنی در حقوق فرانسه و ایران]] | ||
* [[نقدی بر ماده 1216 قانون مدنی و پیشنهاد نظریه مسئولیت منصفانه در مورد صغار و مجانین (مطالعه تطبیقی)]] | * [[نقدی بر ماده 1216 قانون مدنی و پیشنهاد نظریه مسئولیت منصفانه در مورد صغار و مجانین (مطالعه تطبیقی)|نقدی بر ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی و پیشنهاد نظریه مسئولیت منصفانه در مورد صغار و مجانین (مطالعه تطبیقی)]] | ||
* [[مبانی مسئولیت ناشی از فعل غیر در حقوق انگلستان و ایران]] | * [[مبانی مسئولیت ناشی از فعل غیر در حقوق انگلستان و ایران]] | ||
* [[مسئولیت مدنی والدین در قبال فرزند معلول]] | * [[مسئولیت مدنی والدین در قبال فرزند معلول]] | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس|۲}} | ||
{{مواد قانون مدنی}} | {{مواد قانون مدنی}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳۱ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۳:۰۱
ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی: هرگاه صغیر یا مجنون یا غیررشید باعث ضرر غیر شود ضامن است.
مواد مرتبط
توضیح واژگان
منظور از «مجنون» در ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی، کسی است که قوه درک او، با اختلال مواجه شده؛ و نتواند صحیح را از باطل تشخیص دهد.[۱]
مطالعات تطبیقی
- به موجب ماده ۱۶۴ قانون مدنی مصر، اشخاص ممیز، مسئول اعمال نامشروع خود هستند و اگر شخص غیرممیز، موجب ورود زیان به غیر گردد؛ در صورتی که فاقد ضامن بوده؛ یا مطالبه خسارت از شخص مسئول، متعذر باشد؛ دادگاه می‌تواند با لحاظ وضعیت طرفین، وارد کننده ضرر را، محکوم به پرداخت خسارت نماید.[۲]
- حقوق فرانسه، چند دهه بعد از تصویب قانون مدنی ایران، اصل مسئولیت صغار را به رسمیت شناخت.[۳]
فلسفه و مبانی نظری ماده
به دلیل اینکه احکام مربوط به اطفال و مجانین، وضعی است؛ لذا مسئولیت مدنی آنان نیز، امکان پذیر است.[۴]
نکات توضیحی تفسیری دکترین
اگر صغیر ممیز، از باب اتلاف یا تسبیب، موجب ورود زیان به شخص دیگری گردد؛ به دلیل بهره‌مندی از قوه درک و تشخیص، خود او مسئول جبران خسارت مزبور بوده؛ و دیگر نمی‌توان کسانی را که وظیفه نگهداری او را، بر عهده دارند؛ مسئول دانست؛ زیرا خود او، مباشر اقوی از سبب است،[۵] و به نظر برخی دیگر از حقوقدانان، چنانچه صغیر ممیز، مال را، از باب تسبیب تلف نماید؛ فقط ملزم به جبران نیمی از زیان است.[۶]
سفیه، عاقل بوده؛ و مسئول جبران خساراتی است که در نتیجه اعمال او، به دیگران وارد می‌گردد؛ ولی و قیم شخص غیررشید، فقط در امور مالی او، حق دخالت دارند.[۷]
مطالعات فقهی
سوابق فقهی
- بنا به تعبیر شهید اول، اگر محجور، موجب زیان غیر گردد؛ مسئول است؛ زیرا حجر او در امور فعلیه، رافع مسئولیت نبوده؛ بلکه عدم اهلیت در امور قولیه، نظیر عقود، که نیاز به صیغه و قصد و رضا دارند؛ موثر می‌باشد.[۸]
رویه‌های قضایی
- به موجب دادنامه شماره ۸۱۸ مورخه ۱۳۷۱/۱۲/۱۱ شعبه ۳ دیوان عالی کشور، مسئولیت عاقله، فقط محدود به یک مورد خاص قانونی می‌باشد و جبران خساراتی که توسط محجورین، به دیگران وارد می‌گردد؛ با خود آنها است.[۱۰]
- نظریه شماره ۷/۹۹/۴۴۰ مورخ ۱۳۹۹/۰۴/۲۳ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره امکان محکوم شدن طفل به پرداخت در جنایت کمتر از موضحه
- نظریه شماره ۷/۱۴۰۲/۴۸ مورخ ۱۴۰۲/۰۴/۳۰ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره مطالبه غرامت به دلیل بطلان عقد بیع
انتقادات
آیا یکسان انگاری اصناف سه‌گانه محجورین (یعنی صغار و مجانین و اشخاص سفیه) در ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی، پشتوانه ای منطقی دارد و آیا می توان سفیهی را که مکلفی عاقل بوده و اصولاً توان مالی جبران خسارت را داراست، با صغیر و مجنون، در حکم به ضمان قهری یکی دانست؟؛ حتی فراتر از این، در خصوص خود صغار و مجانین نیز، آیا می توان تمایز واقعی و عرفیِ مجانین و صغار ممیز از غیرممیز در نحوه تعامل و عملکرد را نادیده انگاشت؟ و آیا دادرسِ چنین پرونده ای می‌تواند بدون توجه به ملاحظات عاطفی و اخلاقی ناظر به انصاف و عدالت ماهوی، به استناد ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی، حکم به جبران کامل و فوری زیان کرده و اصل جبران کامل زیان و اعاده وضع سابق را پاس دارد؟[۱۱]
مصادیق و نمونه‌ها
- اگر سفیه، در حال رانندگی با اتومبیل، موجب ورود زیان به اشخاص یا اموال آنان گردد؛ خود او ضامن است؛ نه ولی و قیم او.[۱۲]
- اگر سفیه، مالک یک قلاده سگ بوده؛ و بر اثر تقصیر او، حیوان از دست او فرار نموده؛ و با حمله به یک شخصی، جراحاتی را به وی، وارد نموده باشد؛ خود سفیه مسئول جبران خسارت است.[۱۳]
مقالات مرتبط
- مبانی فقهی و حقوقی خشونت تربیتی در مواجهه با اطفال بزهکار
- تمایزهای بنیادین «ضمان قهری» و «مسئولیت مدنی» از حیث مبنا، ارکان و احکام
- بررسی جایگاه عدالت توزیعی در مسئولیت مدنی
- تحول مبنای مسئولیت اشخاص فاقد تمییز و تأثیر آن بر قواعد عمومی مسئولیت مدنی در حقوق فرانسه و ایران
- نقدی بر ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی و پیشنهاد نظریه مسئولیت منصفانه در مورد صغار و مجانین (مطالعه تطبیقی)
- مبانی مسئولیت ناشی از فعل غیر در حقوق انگلستان و ایران
- مسئولیت مدنی والدین در قبال فرزند معلول
منابع
- ↑ عبدالحمید مرتضوی. قواعد عمومی قراردادها. چاپ 1. نیکتاب، 1387. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 1098780
- ↑ محمدعلی نوری. قانون مدنی مصر. چاپ 2. گنج دانش، 1392. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 5325076
- ↑ حسن مرادزاده. حقوق و تکالیف اشخاص دارای معلولیت در نظام مسئولیت مدنی. چاپ 1. موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، 1390. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 4990720
- ↑ محمدجعفر جعفری لنگرودی. مبسوط در ترمینولوژی حقوق (جلد سوم). چاپ 4. گنج دانش، 1388. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 335136
- ↑ سیدحسن امامی. حقوق مدنی (جلد پنجم) (طلاق، متعه، اولاد، خانواده، انفاق، حجر و قیمومت). چاپ 11. اسلامیه، 1375. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 253200
- ↑ ناصر کاتوزیان. قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی. چاپ 26. میزان، 1389. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 102248
- ↑ سیدحسن امامی. حقوق مدنی (جلد پنجم) (طلاق، متعه، اولاد، خانواده، انفاق، حجر و قیمومت). چاپ 11. اسلامیه، 1375. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 253224
- ↑ حسن مرادزاده. حقوق و تکالیف اشخاص دارای معلولیت در نظام مسئولیت مدنی. چاپ 1. موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، 1390. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 4975172
- ↑ منوچهر قوامی. مجموعه پرسش و پاسخ‌های قضایی (جلد اول). چاپ 1. بکاء، 1388. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2135424
- ↑ یداله بازگیر. موازین حقوقی امور حسبی در آرای دیوانعالی کشور (جلد اول). چاپ 1. جنگل، 1389. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 5449112
- ↑ آبین, علیرضا. "نقدی بر ماده 1216 قانون مدنی و پیشنهاد نظریه مسئولیت منصفانه در مورد صغار و مجانین (مطالعه تطبیقی)". فصلنامه تحقیق و توسعه در حقوق تطبیقی. 3 (8): 15–53. doi:10.22034/law.2021.526076.1058. ISSN 2981-1805.
- ↑ سیدحسن امامی. حقوق مدنی (جلد پنجم) (طلاق، متعه، اولاد، خانواده، انفاق، حجر و قیمومت). چاپ 11. اسلامیه، 1375. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 253224
- ↑ ایراندخت نظری. مسئولیت مدنی مالک. چاپ 1. جنگل، 1389. ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 883228