ماده ۳۹۰ قانون مدنی

ماده ۳۹۰ قانون مدنی: اگر بعد از قبضِ ثمن، مبیع کلاً یا جزئاً مستحق للغیر درآید بایع ضامن است اگر چه تصریح به ضمان نشده باشد.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

مواد مرتبط

• ماده ۳۶۲ قانون مدنی

• ماده ۳۹۱ قانون مدنی

توضیح واژگان

• «قبض»، به معنای قرار گرفتن مبیع، تحت اختیار و تسلط خریدار می باشد.
• «ثمن»، به مالی گفته می‌شود که مشتری در مقابل تملک مبیع به تملیک فروشنده درمی آورد.
• «مبیع»، چیزی است که در معامله فروخته می شود.

• مقصود از «مستحق للغیر» در ماده ۳۹۰ قانون مدنی، این است که مالی که مورد معامله واقع شده ملک بایع یا مشتری نبوده و احد متبایعین، معامله کننده فضولی بوده است.
• «بایع»، طرفی است که اراده خود را مبنی بر تملیک و تسلیم مبیع به مشتری ابراز می‌کند.

مطالعات تطبیقی

• به موجب ماده ۴۴۳ قانون مدنی مصر، در فرض مستحقٌ للغیر درآمدن مال مبیع، مشتری می‌تواند قیمت مبیع در زمان مستحقٌ للغیر شدن، به همراه بهره قانونی از همان موقع را از فروشنده مطالبه نماید.

• به موجب مواد ۴۱ و ۴۲ کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا، مبیع نباید متعلق حق غیر، یا حتی مورد ادعای وی، اعم از مالکیت فکری و مادی باشد که در حقوق ایران، با عنوان «ضمان درک» مطرح است.

• در ماده ۱۳۲۶ قانون مدنی جدید فرانسه، در مبحث انتقال طلب گفته شده است که انتقال دهنده زمانی که طلبی را به صورت معوض منتقل نموده باشد، وجود طلب و ضمائم را تضمین می نماید.

نکات تفسیری دکترین ماده ۳۹۰ قانون مدنی

یکی از مواردی که ضمان مربوط به قرارداد را نسبت به تعهدات ناشی از عقد جاری می‌داند؛ ضمان بایع نسبت به درک مبیع است. یکی از آثار معاوضی بودن بیع، این است که اگر تملیک به یکی از عوضین، باطل باشد؛ تعهد در برابر تسلیم عوض دیگر نیز، از بین می‌رود، به عنوان مثال، اگر معلوم گردد که مبیع، متعلق به غیر بوده و بایع، حق فروش آن را نداشته‌است؛ در این صورت تعهد مشتری نسبت به تأدیه ثمن نیز، از بین می‌رود.

ضمان درک، موجب مسئولیت فروشنده و خریدار در برابر مالک می‌گردد؛ زیرا چنین بیعی، باطل بوده؛ و هر دوی آنان ضامن ید محسوب می‌شوند.

لازم است ذکر شود که ضمان درک، در رابطه با بیع کلی جاری نیست.

نکات توصیفی هوش مصنوعی ماده ۳۹۰ قانون مدنی

1. مراد از "مستحق للغیر درآمدن" این است که مشخص شود که کالا متعلق به فرد دیگری است و فروشنده حق فروش آن را نداشته است.
2. در صورت مستحق للغیر درآمدن مبیع، فروشنده مسئولیت دارد و باید ضمانت کند.
3. ضمانت فروشنده حتی بدون تصریح به ضمان در قرارداد نیز معتبر است.
4. مسئولیت فروشنده شامل تمام و یا بخشی از مبیع می‌شود که مستحق للغیر درآمده باشد.
5. قبض ثمن به معنای دریافت قیمت کالا توسط فروشنده است.
6. ماده ۳۹۰ قانون مدنی نوعی حمایت قانونی از خریدار در برابر ضرر و زیان ناشی از معاملات اشتباه یا خلاف قانون است.

رویه های قضایی

• به موجب نظر کمیسیون نشست‌های قضایی، به مناسبت نشست قضات دادگستری یزد، در صورت مستحقٌ للغیر درآمدن مبیع، خریدار جهت بازپس گرفتن ثمن خویش باید دادخواست بطلان معامله و استرداد ثمن را به دادگاه تسلیم نماید و در فرض عدم اطلاع وی نسبت به فساد بیع، زیان‌های وارد شده به خویش را نیز می‌تواند از فروشنده مطالبه نماید.

• به موجب نظر کمیسیون نشست‌های قضایی، به مناسبت نشست قضات دادگستری یزد، اگر قسمتی از مبیع، متعلق حق غیر باشد؛ معامله تنها نسبت به آن قسمت باطل بوده و در صورت عدم اطلاع خریدار از فساد عقد در آن قسمت، از باب خیار تبعض صفقه می‌تواند به‌طور کلی بیع را فسخ نماید؛ مگر اینکه مالک مبیع، قرارداد را تنفیذ نماید.
• رای وحدت رویه شماره 733 مورخ 1393/7/15 هیات عمومی دیوان عالی کشور
• رای وحدت رویه شماره 811 دیوان عالی کشور درباره تکلیف فروشنده در موارد مستحق للغیر درآمدن مبیع و جهل خریدار به وجود فساد
• نظریه شماره 7/1400/782 مورخ 1400/09/27 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره چگونگی پرداخت ضرر و زیان ناشی از جرم در بیع فاسد
• رای دادگاه درباره اثر مستحق للغیر در آمدن مبیع (دادنامه شماره ۹۵۰۹۹۷۰۲۲۲۹۰۰۹۴۰)
• رای دادگاه درباره استرداد ثمن معامله پیش از اثبات بطلان آن (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۳۳۰۱۳۲۱)
• نظریه شماره 7/1400/986 مورخ 1400/10/12 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره دامنه شمول زمانی آرا وحدت رویه
• چکیده نظریه شماره 7/1402/72 مورخ 1402/05/20 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره عدم تسری حکم مستحق للغیر درآمدن مبیع به انفساخ، فسخ و اقاله عقد
• رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره اثر اسقاط مسئولیت بایع نسبت به مستحق للغیر بودن مبیع
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۲/۳۲۷ مورخ ۱۴۰۲/۰۷/۰۵ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره تعیین بهای روز ملک در صورت مستحق للغیر درآمدن مبیع

انتقادات

ضمان درک، از آثار بیع صحیح نبوده و نتیجه حکم قانون، و بیانگر نوعی ضمان قهری است.

مقالات مرتبط

• اصول حاکم بر ارزیابی خسارات ناشی از نقض قرارداد در کنوانسیون بیع المللی کالا با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران
• تحلیل انتقادی رأی وحدت‌ رویه شماره 810 ـ4/ 3/ 1400 هیئت‌ عمومی دیوان ‌عالی ‌کشور
• ضمان درک در حوزه آرای قضایی
• کارایی اقتصادی شرط وجه التزام برای مبیعِ مستحق للغیر درآمده (فراتر از آرای وحدت رویه شماره ۷۳۳ و ۸۱۱)
• رویکرد تفسیری دیوان عالی کشور در حمایت از حقوق و آزادی‌ها با تأکید بر آرای حقوقی
• نگاهی نو به مفهوم، مبنا و آثار ضمان درک در فقه امامیه و قانون مدنی
• مسئولیت بایع در پرداخت خسارت ناشی از مستحق‌للغیر درآمدن مبیع
• شرط تضمین مسؤولیت در قراردادهای مالکیت فکری
• امکان سنجی مطالبۀ قیمت افزایش یافتۀ مبیع از بایع فضولی با توجه به رویۀ قضایی
• شرط و عقد؛ همگرا یا واگرا؟
• الگوی مطلوب افزایش خواسته در حقوق ایران
• تحلیل رویکرد حقوق اسلام و فرانسه به ضمان درک
• تحلیل تطبیقی قابلیت مطالبه زیان تفویت فرصت ناشی از تاخیر در تادیه پولی در فقه و حقوق